قران العظیم

واژه «مستضعف» از ماده « ضعف » است به معنی کسی است که اورا به ضعف کشانده اند یا به معنای ضعیف یافتن کسی است. این واژه در مقابل استکبار استفاده شده که به معنی برتری جویی است .

هر کس در شناخت حق یا عمل به آن به واسطه عوامل ناخواسته بیرونی یا درونی (و نه عوامل اختیاری)  ناتوان شود مستضعف خواهد بود . ولی اگر عامل نشناختن حق یا عمل به آن در اختیار شخص باشد فردخطاکار خواهد بود .

عامل استضعاف دو چیز است :

1- ضعف و ناتوانی فکری ، عقلی ، جسمی ، مادی و اقتصادی که در برخی افراد وجود دارد و باعث می شود در مقابل ظالمین توانایی گرفتن حق خود را نداشته باشند مانند زنان ، کودکان ، یتیمان ، سالمندان ، فقیران و ...

2-  ممکن است شخص در زمینه فکری ، جسمی و مادی انسان توانمندی باشد ولی به واسطه کمی نیرو و امکانات یا قدرت بیشتر استکبار ، در موضع ضعف قرار گیرد . شبیه رهبران الهی

مستضف فی نفسه نه خوب و نه بد است بلکه بسته به واکنشی که نسبت به ظلم انجام میدهد بد یا خوب می شوند . در واقع در برخورد با ظلم اگر انسان به وظیفه خود عمل کند مورد آمرزش خدا قرار میگیرد ولی اگر به وظیفه خود عمل نکند مورد سرزنش ، مواخذه یا عذاب قرار میگیرد .

افراد مستضعف در قرآن به چهار دسته تقسیم شده اند :

1- بعضی افراد هنگامی که در فشار قرار گرفتند مقاومت نکرده و در نهایت با کنار گذاشتن ایمان همراه و یاور مستکبرین می شوند .مانند لشگر فرعون که در قران از انها نام برده شده این افراد در واقع مستضعف نبوده بلکه می خواهند با مظلوم نمایی خود را از عذاب الهی نجات دهند. سرنوشت این افراد عذاب الهی به همراه مستکبرین در جهنم است .

(نساء-97) إِنَّ الَّذِینَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلآئِکَةُ ظَالِمِی أَنْفُسِهِمْ قَالُواْ فِیمَ کُنتُمْ قَالُواْ کُنَّا مُسْتَضْعَفِینَ فِی الأَرْضِ قَالْوَاْ أَلَمْ تَکُنْ أَرْضُ اللّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُواْ فِیهَا فَأُوْلَـئِکَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَسَاءتْ مَصِیرًا

کسانی  که بر خویشتن ستمکار بوده ‏اند [وقتی ] فرشتگان جانشان را می ‏گیرند می ‏گویند در چه [حال] بودید پاسخ می ‏دهند ما در زمین از مستضعفان بودیم می ‏گویند مگر زمین خدا وسیع نبود تا در آن مهاجرت کنید پس آنان جایگاهشان دوزخ است و [دوزخ] بد سرانجامی  است

(سبأ-31) وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لَن نُّؤْمِنَ بِهَذَا الْقُرْآنِ وَلَا بِالَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ وَلَوْ تَرَی إِذِ الظَّالِمُونَ مَوْقُوفُونَ عِندَ رَبِّهِمْ یَرْجِعُ بَعْضُهُمْ إِلَی بَعْضٍ الْقَوْلَ یَقُولُ الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا لِلَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا لَوْلَا أَنتُمْ لَکُنَّا مُؤْمِنِینَ

و کسانی  که کافر شدند گفتند نه به این قرآن و نه به آن [توراتی ] که پیش از آن است هرگز ایمان نخواهیم آورد و ای  کاش بیدادگران را هنگامی  که در پیشگاه پروردگارشان بازداشت‏ شده ‏اند می ‏دیدی  [که چگونه] برخی  از آنان با برخی  [دیگر جدل و] گفتگو می ‏کنند کسانی  که زیردست بودند به کسانی  که [ریاست و] برتری  داشتند می ‏گویند اگر شما نبودید قطعا ما مؤمن بودیم

(سبأ-32) قَالَ الَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا لِلَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا أَنَحْنُ صَدَدْنَاکُمْ عَنِ الْهُدَی بَعْدَ إِذْ جَاءکُم بَلْ کُنتُم مُّجْرِمِینَ

کسانی  که [ریاست و] برتری  داشتند به کسانی  که زیردست بودند می ‏گویند مگر ما بودیم که شما را از هدایت پس از آنکه به سوی  شما آمد بازداشتیم [نه] بلکه خودتان گناهکار بودید

(سبأ-33) وَقَالَ الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا لِلَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا بَلْ مَکْرُ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ إِذْ تَأْمُرُونَنَا أَن نَّکْفُرَ بِاللَّهِ وَنَجْعَلَ لَهُ أَندَادًا وَأَسَرُّوا النَّدَامَةَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذَابَ وَجَعَلْنَا الْأَغْلَالَ فِی أَعْنَاقِ الَّذِینَ کَفَرُوا هَلْ یُجْزَوْنَ إِلَّا مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ

و کسانی  که زیردست بودند به کسانی  که [ریاست و] برتری  داشتند می ‏گویند [نه] بلکه نیرنگ شب و روز [شما بود] آنگاه که ما را وادار می ‏کردید که به خدا کافر شویم و برای  او همتایانی  قرار دهیم و هنگامی  که عذاب را ببینند پشیمانی  خود را آشکار کنند و در گردنهای  کسانی  که کافر شده‏ اند غلها می ‏نهیم آیا جز به سزای  آنچه انجام می ‏دادند می ‏رسند

 -----------------------------------------------

2- بعضی افراد تسلیم نشده ولی به واسطه ناتوانی اقدام خاصی هم انجام نمی دهند و با اینکه از مستکبرین بیزار هستند به ناچار ظلم را تحمل میکنند . مانند زنان کودکان ، سالمندان یا افرادی که از لحاظ مالی یا جسمی توانایی اقدامی را ندارند .

(نساء-98) إِلاَّ الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاء وَالْوِلْدَانِ لاَ یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَلاَ یَهْتَدُونَ سَبِیلاً (نساء-99) فَأُوْلَـئِکَ عَسَی اللّهُ أَن یَعْفُوَ عَنْهُمْ وَکَانَ اللّهُ عَفُوًّا غَفُورًا

مگر آن مردان و زنان و کودکان مستضعفی که چاره‏ جویی  نتوانند و راهی  نیابند - پس آنان باشد که خدا از ایشان درگذرد که خدا همواره خطابخش و آمرزنده است

(انفال-26) وَاذْکُرُواْ إِذْ أَنتُمْ قَلِیلٌ مُّسْتَضْعَفُونَ فِی الأَرْضِ تَخَافُونَ أَن یَتَخَطَّفَکُمُ النَّاسُ فَآوَاکُمْ وَأَیَّدَکُم بِنَصْرِهِ وَرَزَقَکُم مِّنَ الطَّیِّبَاتِ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ

و به یاد آورید هنگامی  را که شما در زمین گروهی  اندک و مستضعف بودید می  ترسیدید مردم شما را بربایند پس به شما پناه داد و شما را به یاری  خود نیرومند گردانید و از چیزهای  پاک به شما روزی  داد باشد که سپاسگزاری  کنید

(نساء-127) وَیَسْتَفْتُونَکَ فِی النِّسَاء قُلِ اللّهُ یُفْتِیکُمْ فِیهِنَّ وَمَا یُتْلَی عَلَیْکُمْ فِی الْکِتَابِ فِی یَتَامَی النِّسَاء الَّلاتِی لاَ تُؤْتُونَهُنَّ مَا کُتِبَ لَهُنَّ وَتَرْغَبُونَ أَن تَنکِحُوهُنَّ وَالْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الْوِلْدَانِ وَأَن تَقُومُواْ لِلْیَتَامَی بِالْقِسْطِ وَمَا تَفْعَلُواْ مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللّهَ کَانَ بِهِ عَلِیمًا

و در باره آنان رای  تو را می ‏پرسند بگو خدا در باره آنان به شما فتوا می ‏دهد و [نیز] در باره آنچه در قرآن بر شما تلاوت می ‏شود در مورد زنان یتیمی  که حق مقرر آنان را به ایشان نمی ‏دهید و تمایل به ازدواج با آنان دارید و [در باره] کودکان ناتوان و اینکه با یتیمان [چگونه] به داد رفتار کنید [پاسخگر شماست] و هر کار نیکی  انجام دهید قطعا خدا به آن داناست

(نساء-75) وَمَا لَکُمْ لاَ تُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاء وَالْوِلْدَانِ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَـذِهِ الْقَرْیَةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا وَاجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنکَ وَلِیًّا وَاجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنکَ نَصِیرًا

و چرا شما در راه خدا [و در راه نجات] مردان و زنان و کودکان مستضعف نمی ‏جنگید همانان که می ‏گویند پروردگارا ما را از این شهری  که مردمش ستم‏ پیشه ‏اند بیرون ببر و از جانب خود برای  ما سرپرستی  قرار ده و از نزد خویش یاوری  برای  ما تعیین فرما

----------------------------------------------------------------

3- بعضی افراد در مقابل ظلم تسلیم نمیشوند ولی اقداماتشان هم چندان صحیح و موثر نبوده و به اصطلاح کار خوب و بد را با هم می آمیزند . مانند قوم بنی اسرائیل یا انسانهایی که ایمان ندارند ولی اهل ظلم هم نیستند .

(اعراف-137) وَأَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِینَ کَانُواْ یُسْتَضْعَفُونَ مَشَارِقَ الأَرْضِ وَمَغَارِبَهَا الَّتِی بَارَکْنَا فِیهَا وَتَمَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ الْحُسْنَی عَلَی بَنِی إِسْرَآئِیلَ بِمَا صَبَرُواْ وَدَمَّرْنَا مَا کَانَ یَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَقَوْمُهُ وَمَا کَانُواْ یَعْرِشُونَ

و به آن گروهی  که پیوسته تضعیف می ‏شدند [بخشهای ] باختر و خاوری  سرزمین [فلسطین] را که در آن برکت قرار داده بودیم به میراث عطا کردیم و به پاس آنکه صبر کردند وعده نیکوی  پروردگارت به فرزندان اسرائیل تحقق یافت و آنچه را که فرعون و قومش ساخته و افراشته بودند ویران کردیم

(قصص-4) إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِی الْأَرْضِ وَجَعَلَ أَهْلَهَا شِیَعًا یَسْتَضْعِفُ طَائِفَةً مِّنْهُمْ یُذَبِّحُ أَبْنَاءهُمْ وَیَسْتَحْیِی نِسَاءهُمْ إِنَّهُ کَانَ مِنَ الْمُفْسِدِینَ

فرعون در سرزمین [ مصر ] سر برافراشت ، و مردمِ آن را طبقه طبقه ساخت طبقه ای از آنان را ضعیف می داشت: پسرانشان را سر می برید ، و زنانشان را [ برای بهره کشی ] زنده بر جای می گذاشت ، که وی از فسادکاران بود.

 ----------------------------------------------------

4- گروه چهارم مستضعفینی هستند که در مقابل مستکبرین و ظالمین اقدام درست را انجام میدهند یعنی صبر و تسلیم باطل نشدن ، دفاع از حق ، امر به معروف و نهی از منکر ، هجرت و یا جهاد و مبارزه  با این وجود نمی توانند قدرت را بدست بگیرند . با این تعریف امامن معصوم وشیعیان واقعی از این دسته هستند .

(اعراف-150) وَلَمَّا رَجَعَ مُوسَی إِلَی قَوْمِهِ غَضْبَانَ أَسِفًا قَالَ بِئْسَمَا خَلَفْتُمُونِی مِن بَعْدِیَ أَعَجِلْتُمْ أَمْرَ رَبِّکُمْ وَأَلْقَی الألْوَاحَ وَأَخَذَ بِرَأْسِ أَخِیهِ یَجُرُّهُ إِلَیْهِ قَالَ ابْنَ أُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِی وَکَادُواْ یَقْتُلُونَنِی فَلاَ تُشْمِتْ بِیَ الأعْدَاء وَلاَ تَجْعَلْنِی مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ

و چون موسی  خشمناک و اندوهگین به سوی  قوم خود بازگشت گفت پس از من چه بد جانشینی  برای  من بودید آیا بر فرمان پروردگارتان پیشی  گرفتید و الواح را افکند و [موی ] سر برادرش را گرفت و او را به طرف خود کشید [هارون ] گفت ای  فرزند مادرم این قوم مرا ناتوان یافتند و چیزی  نمانده بود که مرا بکشند پس مرا دشمن ‏شاد مکن و مرا در شمار گروه ستمکاران قرار مده

(اعراف-75) قَالَ الْمَلأُ الَّذِینَ اسْتَکْبَرُواْ مِن قَوْمِهِ لِلَّذِینَ اسْتُضْعِفُواْ لِمَنْ آمَنَ مِنْهُمْ أَتَعْلَمُونَ أَنَّ صَالِحًا مُّرْسَلٌ مِّن رَّبِّهِ قَالُواْ إِنَّا بِمَا أُرْسِلَ بِهِ مُؤْمِنُونَ

سران قوم او که استکبار می ‏ورزیدند به مستضعفانی  که ایمان آورده بودند گفتند آیا می ‏دانید که صالح از طرف پروردگارش فرستاده شده است

(قصص-5) وَنُرِیدُ أَن نَّمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ

و خواستیم بر کسانی که در آن سرزمین فرو دست شده بودند منّت نهیم و آنان را پیشوایان [ مردم ] گردانیم ، و ایشان را وارث [ زمین ] کنیم

----------------------------------------------

 بدیهی است که خداوند مستضعفان فکری را پیشوایان قرار نمی دهد و دولت مستضعفان یعنی دولت مستضعفان اجتماعی .بنابراین دولت مستضعفان یعنی دولت کسانی که از نظر اجتماعی- سیاسی در موضع ضعف قرار گرفته‌اند. کسانی که دارای ولایت و حق حاکمیت هستند اما به جهت استضعاف اجتماعی ، حکومت به آنان نرسیده است. خداوند وعده داده آنان را وارثان زمین قرار دهد و حاکمیت بر مردم را نصیب آنان گرداند.