قران العظیم

واژه «فتنة» از ریشه «فَتن» در اصل به معنى قرار دادن طلا در آتش براى ظاهر شدن میزانِ خلوصِ آن است و به گفته بعضى گذاشتن طلا در آتش براى خالص شدن و جدا کردن ناخالصى هاست.

واژه «فتنة» و مشتقات آن در قرآن مجید ده ها بار تکرار شده و در معانى مختلف ذیل به کار رفته است:

 ● آزمایش ، امتحان ، وسیله آزمایش ، میدان آزمایش ، آزموده شدن ، آزمودن

● آشوب ، بلوا ، جنجال ، شورش ، غائله ، اغتشاش ، هرج و مرج

● آزار و اذیت

● کیفر و عذاب

● بلا و گرفتاری

● گمراه کردن ، منصرف کردن ، فریب دادن

● شرک ، کفر ، ارتداد

● عذر و بهانه

بیشترین کاربرد فتنة و مشتقات آن در قرآن مربوط به معنی اول یعنی آزمودن و آزمایش (به خصوص آزمایش الهی ) و در رتبه بعد به معنی برپایی آشوب و بلوا است.

در اصطلاح رایج بین مردم و همچنین در منابع روایی فتنه بیشتر به معنی آشوب و بلوایی است که برخی مردم بر پا میکنند .

همانطوریکه برای آزمودن یا خالص کردن طلا نیاز به آتش است هر نوع آزمون و آزمایشی هم به طور قطع و یقین همراه با سختی و گرفتاری خواهد بود مانند فرزند و مال دنیا که خداوند آنها را فتنه (وسیله آزمایش) معرفی کرده که با همه مزیتهایی که دارند ، خالی ازگرفتاری و سختی نیستند .

البته سایر معانی فتنة نیز به نحوی به مفهوم آزمایش مربوط میگردد. به عنوان مثال آشوب و بلوایی که توسط برخی به راه می افتد یا بلا و گرفتاری که انسان به آن دچار میشود ، یا آزار و اذیت  مردم ، همواره برای برخی ، وسیله و میدان آزمایش است .

به طور کلی می توان گفت هر آزمایش و آزمونی همراه با سختی و گرفتاری و هر گرفتاری و سختی نوعی آزمایش و امتحان است.

در بعضی موارد ممکن است فتنة چند معنی از معانی فوق را با هم داشته باشد . به عنوان مثال آشوب های اجتماعی ممکن است برای برخی افراد آزمون و امتحان باشد ، برای برخی بلا و گرفتاری یا کیفر و عذاب باشد یا باعث آزار و اذیت برخی گردد یا موجب انحراف برخی دیگر شود.

در قرآن فتنه ای که توسط مردم برپا میشود مورد مزمت قرار گرفته و از آن نهی شده و آنرا بالاتر از قتل معرفی کرده چرا که فتنه مانند آتش است که خشک و تر را با هم میسوزاند و خسارات جبران ناپذیری برای اجتماع به همراه دارد و جان و مال مردم را تهدید میکند.

فتنه ای که توسط مردم برپا میشود هر چند برای گروه اندکی ممکن است آزمایش باشد ولی برای اکثریت مردم ، بلا و گرفتاری بوده و موجب انحراف و فریب مردم میشود.

بنابر این انسان وظیفه دارد با توصیه مردم به پیروی از حق و دعوت به صبر و آرامش و امر به معروف و نهی از منکر ، در حد توان از برپایی فتنه و آشوب جلو گیری کند و در صورت برپایی فتنه  ، در حد توان و امکانات با آن مقابله کند و اگر نتواند از آن دوری کند.

واضح و روشن است برای اینکه انسان بتواند از فتنه ها جان سالم بدر برد اولین و مهمترین قدم شناخت و تشخیص فتنه است . برای اینکار انسان باید دانش و بینش اجتماعی بالایی داشته باشد یا با افرادی که این ویژگی را دارا هستند در ارتباط باشد .

طبق آیات قران انسان بایستی دعا کند در فتنه ظالمان و کافران درگیر نشود و وسیله آزمایش برای آنها قرار نگیرد.

 

آیات :

 

چه بسیار اتفاق می افتد که فتنه ای توسط ظالمین برپا می شود و در این فتنه انسانهای بیگناه زیادی قربانی می شوند تا جاییکه در بین مردم ضرب المثل خشک و تر باهم میسوزد کاملا پذیرفته شده است . مانند فتنه ای که در زمان ما توسط گروه داعش ایجاد شد . این فتنه ها گاهی آنقدر شدید و وسیع است که بسیاری از افراد در عدالت خداوند به شک و تردید می افتند و از خود می پرسند چرا باید اینهمه انسانهای بیگناه کشته شوند.

در قرآن جواب این مساله به روشنی بیان شده است . در واقع ایجاد فتنه خصوصیت ذاتی انسانهای ظالم و کافر است و با برپایی فتنه ، ذات پلید این افراد آشکار میشود . فتنه مانند آتش است که ظالمان آن را روشن میکنند ولی شعله ور شدن آتش نیازمند چیزهای دیگری از قبیل هیزم است . اینجاست که بعضی از مردم با اینکه در برپایی فتنه دخالتی ندارند مانند هیزم ، باعث گسترش فتنه میشوند . این افراد کسانی هستند که نقش موثری در جامعه ندارند و به قول مشهور خنثی و بی تفاوت رفتار میکنند.

 

(انفال-25) وَاتَّقُواْ فِتْنَةً لاَّ تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُواْ مِنکُمْ خَآصَّةً وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ

و بترسید از فتنه ‏اى که تنها به ستمکاران شما نمی ‏رسد و بدانید که خدا سخت‏ کیفر است

 

 سئوال این است که چه کنیم ما هیزم این فتنه ها نباشیم و از این فتنه ها به سلامت عبور کنیم یا حداقل خسارت را متحمل شویم .

در جواب باید گفت که اولین وظیفه این است که در این امر مهم به خدا پناه ببریم و از او کمک بخواهیم . در قرآن دو آیه در قالب دعا وجود دارد که چنین خواسته ای را مطرح میکند :

 

(یونس-85) فَقَالُواْ عَلَی اللّهِ تَوَکَّلْنَا رَبَّنَا لاَ تَجْعَلْنَا فِتْنَةً لِّلْقَوْمِ الظَّالِمِینَ (یونس-86) وَنَجِّنَا بِرَحْمَتِکَ مِنَ الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ

پس گفتند بر خدا توکل کردیم پروردگارا ما را براى قوم ستمگر [وسیله] آزمایش قرار مده - و ما را به رحمت ‏خویش از گروه کافران نجات ده

 

(ممتحنة-5) رَبَّنَا لَا تَجْعَلْنَا فِتْنَةً لِّلَّذِینَ کَفَرُوا وَاغْفِرْ لَنَا رَبَّنَا إِنَّکَ أَنتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ

پروردگارا ما را وسیله آزمایش [و آماج آزار] براى کسانى که کفر ورزیده ‏اند مگردان و بر ما ببخشاى که تو خود تواناى سنجیده ‏کارى

 

در خصوص سایر فعالیتهایی که ما باید انجام دهیم تا وسیله آزمایش کافران و ظالمان قرار نگیریم تحقیقات بیشتری لازم است که بعدا ارائه خواهد شد .