قُرْآنَ الْعَظِیمَ

در قرآن سه عبارت «صراط» ، «سبیل» و «طریق» ، به معنی راه و روش آمده است که در این میان عبارت «صراط» که بیشتر با عبارت «مستقیم» همراه شده از اهمیت ویژه ای برخوردار است .

«صراط» همه جا به صورت مفرد استفاده شده در حالیکه «سبیل» و «طریق» به صورت جمع نیز بکار گرفته شده است (سُبُل و طرائق). بنابراین «صراط مستقیم» تنها یک راه است در حالیکه «سبیل» میتواند راههای متعددی باشد .

عبارت «سبیل» هر گاه با عبارت «الله» همراه گردد به معنی راه منتهى به پاداش و رضای حق تعالی است. بنابراین «سبیل اللَّه» عبارت است از هر عمل نیکى که موجب تقرب به خداوند است مانند چهاد ، هجرت ، انفاق و ...

میتوان صراط را به یک مسیر اصلی و بزرگراه تشبیه کرد که مسیرهای فرعی و کوچکتر (سبیل) به آن ختم میشود.

 معمولا «صراط مستقیم» را ، راه راست معنی میکنند در حالیکه این معنی به هیچ وجه بیانگر مفهوم واقعی و با ارزش این عبارت نیست. در واقع «صراط مستقیم» مجموعه ای از مفاهیم است که در کنار هم بایستی در نظر گرفته شوند.

ما در نماز ، برای هدایت شدن به «صراط مستقیم» دعا می کنیم . این امر نشان میدهد که نماز تنها یک وسیله و مقدمه برای هدایت انسان به «صراط مستقیم» است و ممکن است نمازگزارانی باشند که در «صراط مستقیم» نباشند.

«صراط مستقیم» ویژگیهایی دارد که آن را از سایر راهها متمایز میسازد . این ویژگیها عبارتند از :

  ●  راهی است که درست ترین و صحیح ترین مسیر سعادت ، خوشبختی و کمال انسان است.

  ●  راهی است معتدل و میانه بدور از افراط و تفریط.

  ●  راهی است که تمام مراحل آن با ویژگیهای فطری انسان بیشترین سازگاری را دارد.

  ●  راهی است که در طول مسیر حرکت نیز مواهب ونعمتهای بیشماری را عاید انسان میکند.

  ●  راهی است که به عالی ترین مقصد ختم میشود. 

  ●  راهی است که رسیدن به مقصد در آن تضمین شده است.

  ●  راهی است پایدار و همیشگی نه یک راه موقت و گذرا.

  ●  راهی است پیوسته و ممتد و نه راه منقطع و گسسته .

در قرآن گاهی بجای «صراط مستقیم» از عبارات دیگری مانند  «صِرَاطِ اللَّه» ، «صراط» ، «هُدًی مُّسْتَقِیم» ، «طَرِیقٍ مُّسْتَقِیم» ، «صِرَاطِ الْعَزِیزِ الْحَمِید» ، «صِرَاطًا سَوِیًّا»  ، «الصِّرَاطِ السَّوِیّ» ،« صِرَاطِ الْحَمِید» ، « سَوَاء الصِّرَاط» ، «طریق» و «الرُشد» استفاده شده است .

در قرآن پرستش ، بندگی و اطاعت خداوند «صراط مستقیم» نامیده شده و تمسک به خداوند ، ایمان به او ، پیروی از کتب و ادیان آسمانی و پیامبران الهی ، وسایل هدایت انسان به «صراط مستقیم» معرفی شده است .

همچنین «صراط مستقیم» راهی است که انسان را به سوی نعمتهای الهی هدایت میکند. البته نعمتی که با آن رضایت و خشنودی پروردگار حاصل شود و باعث گمراهی و تباهی انسان نشود .

بنابر این در جریان حرکت در «صراط مستقیم» ، انسان با اطاعت و بندگی خداوند به تدریج از نعمتهای الهی بهره مند شده و روز به روز بر رضایت و خشنودیش از خدا افزوده میشود . ضمن اینکه حرکت در این مسیر ، رضایت و خشنودی خداوند را نیز بدنبال دارد.

به علاوه «صراط مستقیم» ، راه رسیدن انسان به و رشد و کمال است.

واضح و روشن است که هر راهی به مقصد و هدفی ختم میشود اما سئوال اینجاست که مقصد و هدف «صراط مستقیم» کجاست؟

با دقت در آیات قرآن می توان گفت مقصد اصلی «صراط مستقیم» ، خود خداوند است . یعنی «صراط مستقیم» انسان را به سوی خداوند که با ارزشترین ، با عظمت ترین و باشکوهترین واقعیت در عالم هستی است هدایت میکند.

در یکی از آیات مطلب متفاوتی ذکر شده :

(هود-56) ... إِنَّ رَبِّی عَلَی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ «به راستى پروردگار من بر صراط مستقیم است» .

روشن است که  توصیفات ذکر شده برای «صراط مستقیم»  ، از قبیل بندگی ، رسیدن به نعمت و رسیدن به رشد و کمال ، در مورد خداوند صدق نمی کند. در واقع معنی این آیه این است که کارهای خداوند همه صحیح و درست و بر پایه عقل ، حق و عدل است .

بنابراین مفهوم اصلی «صراط مستقیم» در مورد خداوند حرکت در مسیر درست و صحیح  بر پایه عقل حق و عدل است ولی برای انسان «صراط مستقیم» مسیری است به سوی سعادت ، خوشبختی و کمال  که از همه مسیرها بهتر ، صحیح تر ، با فطرت انسان سازگار تر ، معتدلتر ، پیوسته و دائمی باشد .