قران العظیم

حیواناتی که نام آنها  در قرآن ذکر شده است:

شتر : شتر مجموعا (21 بار) در 12 نوع که هر کدام به نوع خاصی از شتر اشاره دارد :

     ●  «ناقه» : شتر ماده (7 بار)  که همه در مورد شتر حضرت صالح است.

     ●  «اِبِل » : به معنی مطلق شتر اعم از نر و ماده و از هر جنس که باشد (2 بار) .

       ๐ یک از چهار حیوانیکه (گوسفند-بز-شتر-گاو) خدا آنها را آفریده تا از گوشتشان مصرف کنیم .

       ๐ بیان شگفتی های آفرینش شتر : «آیا به شتر نمی نگرند که چگونه آفریده شده».

     ●  «جَمَل» «جِمالَت» : به معنای شتر نر(2 بار) :

     ๐        مثال رد شدن شتر از سوراخ سوزن (محال بودن ورود کسانیکه آیات خدا را دروغ میشمارند به بهشت) .

     ๐        تشبیه شعله های آتش جهنم به شتران زرد.

     ●  ضامِر : به معنی شتر لاغر (1 بار) : شترانی که به وسیله آنها به حج میروند.

     ●  بُدْنَ : به معنی شتران بزرگ و فربه (1 بار) جهت قربانی در ایام حج.

     ●  بعیر : به معنای مطلق شتر است اعم از نر و ماده (2 بار) : شتر بار کش در داستان حضرت یوسف.

     ●  هیم : شتر تشنه که در اثر مرض عطش سیراب نمی‌شود ، مثالی در قرآن برای نوشیدن آب جوشان توسط اهل جهنم.

    ●  عشار : مطلق شتر است ، شتر حامله . در آستانه قیامت « وقتى شتران ماده وانهاده شوند » .

    ●  بَحِیرَة ، سَآئِبَة ، وَصِیلَة ، حَام : چهار گروه از شترانی که اعراب جاهلیت خوردن یا سواری آنها را حرام کرده بودند.

اسب : خَیل به معنی اسب (4 بار ) ، الصَّافِناتُ الْجِیادُ  به معنی اسبان نیکو (1 بار) :

    ●  جمع کردن  اسبان جنگی برای مقابله با دشمن.

    ● حکم غنائم جنگی که بدون تاختن اسب یا شتر بدست آید.

    ● لشکر سواره شیطان.

    ●  نوازش اسبها در داستان حضرت سلیمان.

    ●  اسب‏هاى نشاندار زینت و متاع دنیا .

الاغ و قاطر : «حمیر» و «حمار» به معنی الاغ (4 بار ) «بِغَال» به معنی استر و قاطر:

     ●  اشاره به فلسفه خلقت اسب ، قاطر و الاغ به عنوان سواری و زینت.

     ●  صدای الاغ ، زشت ترین صداها.

     ●  تشبیه علمای یهود به الاغ حامل کتاب.

     ●  زنده شدن عزیر پیامبر و الاغش بعد از صد سال

گاو : «بَقَرَة» ، «بَقَر» و «بَقَرات»  (مجموعا 9 بار) :  

     ● داستان گاو بنی اسرائیل (5بار)

 ● یک از چهار حیوانی که (گوسفند-بز-شتر-گاو) خدا آنها را آفریده تا از گوشتشان مصرف کنیم .

      ● خواب فرعون مصر ، دیدن هفت گاو لاغر که هفت گاو چاق را میخورند (2 بار)

      ● حرام کردن پیه گاو و گوسفند بر یهود

گوساله : «عِجْل» به معنی گوساله (10 بار ) :

      ● داستان موسی و گوساله سامری (8 بار)

      ● داستان مهمانان ابراهیم (پذیرایی ابراهیم از فرشتگان موکل عذاب قوم لوط با گوساله بریان ) (2 بار)

گوسفند : با سه عبارت مختلف (مجموعا 6 بار)

       ● «غَنَم» به معنی گوسفند (3 بار) :

     ๐        حرام کردن پیه گاو و گوسفند بر یهود .

     ๐        جواب موسی در پاسخ سوال خداوند.

     ๐        داستان قضاوت داود در خصوص کشتزاریکه گوسفندان در آن چریده بودند.

  ● «ضَّأْن» به معنی میش ماده (یک بار) یک از چهار حیوانی خدا آنها را آفریده تا از گوشتشان مصرف کنیم .

      ● «نَعْجَهٌ» به معنی میش ماده (2 بار) در داستان قضاوت داود بین دو برادری که یکی 99 میش و دیگری یک میش داشت.

میمون : «قِرَدَة» به معنی میمون (3 بار) : هر سه بار در خصوص انسانهایی است که به شکل میمون مسخ شده اند.

سگ : «کَلب» به معنی سگ(5 بار ) و «جوارح مُکلّبین» به معنی سگهای شکاری آموزش دیده (1 بار)

       ● سگ اصحاب کهف (4 بار).

       ● تشبیه بلعم باعورا به سگ.

       ● حکم شرعی شکار با سگهایی که جهت شکار آموزش دیده اند.

خوک : عبارت «خِنزیر» به معنی خوک (4 بار ) و «خنازیر» به معنی خوکان (1 بار)

       ● آیات مربوط به تحریم گوشت خوک (4 بار ).

       ● در خصوص انسانهای مسخ شده به شکل خوکان .

فیل : «فیل» (1 بار) در داستان اصحاب فیل.

گرگ : عبارت «ذِئب» به معنی گرگ (3 بار ) همگی در داستان حضرت یوسف .

مار : «حَیَّة» به معنی مار (1 بار) ، «جَانّ» مار کوچک (2 بار) ،«ثُعْبَان» اژدها یا مار عظیم (2 بار) همگی در داستان عصای موسی.

گورخر : «حُمُر» به معنی گورخران - شیر : «قَسْوَرَة» (1 بار) . کسانیکه از تذکر رویگردانند به گورخرانی تشبیه شده اند که از شیر میگریزند.

ملخ : «جَرَاد» به معنی ملخ (2 بار) .

       ● عذاب بنی اسرائیل

       ● تشبیه مردم در قیامت به ملخها هنگامیکه از قبر بیرون میآیند

شپش یا آفت گیاهی : «قُمَّلَ» . یکی از عذابهای بنی اسرائیل

غورباغه : «ضَّفَادِعَ» (1 بار) یکی از عذابهای بنی اسرائیل

کلاغ : «غُرَاب» (2 بار) : در داستان دفن هابیل توسط قابیل

شانه بسر : عبارت «هُدْهُد» (1 بار ). پرنده نامه رسان حضرت سلیمان

زنبور عسل : عبارت «نَحْل» (1 بار) . و خداوند به زنبور عسل وحی کرد ...

مگس : «ذُبَاب» (2 بار) . مثالی در قرآن برای نشان دادن عاجز بودن معبودان دروغین از خلقت مگس و ضعف آنها در پس گرفتن چیزی که توسط مگس ربوده شده است

پشه : «بَعُوضَة»  (1 بار ) یکی از مَثَل های قرآنی

عنکبوت : «عَنکَبُوت» (2 بار)  در یک مثل قرآنی کسانى که غیر از خدا اولیایی اختیار کنند به عنکبوتی تشبیه شده که سست ترین خانه را دارد.

مورچه : «نَّمْل» (2 بار) ، « نَمْلَةٌ » (1 بار ) در داستان گذر سلیمان از سرزمین مورچه ها

موریانه : «دَابَّةُ الْأَرْض» (1 بار ) در داستان مرگ حضرت سلیمان

ماهی : «الْحُوتُ» به معنی ماهی (4 بار ) ، «حِیتَان» به معنی ماهیها (1 بار )

       ● در داستان موسی و خضر ماهیی که به عنوان غذا همراه موسی بود زنده شد و به دریا بازگشت (2 بار)

       ● اشاره به ماهیی که یونس را بلعید (2 بار)

      ● داستان ممنوع بودن ماهیگیری در روز شنبه بر یهود

پروانه : «فَراش» پروانه یا ملخی که زمین را فرش میکند . حال و روز مردم در آستانه قیامت به پروانه پراکنده یا ملخها تشبیه شده است.

یکی از واژه های مهم و اسرار آمیز قرآن واژه « قلب » یا همان دل است . در قرآن قلب به عنوان مهمترین بخش وجود انسان معرفی شده و ویژگیهای زیادی به آن نسبت داده شده است . هرچند جایگاه این قلب در سینه معرفی شده ولی مشخصات آن  با قلب فیزیکی که مسئول گردش خون است مطابقت ندارد . در واقع این قلب بخشی از روح انسان است و میتوان آن را قلب معنوی نامید .

البته این قلب با قلب فیزیکی نیز ارتباطی تنگاتنگ دارد به طوریکه بسیاری از ادراکات ، احساسات و وکنشهای قلب معنوی روی قلب فیزیکی نیز اثر میگذارد . بر این اساس حتی برخی دانشمندان براین باورند که قلب معنوی لایه ای  ناشناخته از قلب فیزیکی است.

 

●  قلب یعنی دگرگونی چرا که قلب انسان دائما در حال تغییر است.

●  در قرآن کلمه «قلب» 20 بار و «قلوب» (جمع قلب) 112 بار ، به معنی دل آمده است.

●  کلمات «فُؤَاد» 5 بار و «افئده» (جمع فؤاد) 11 بار در قرآن آمده که در بیشتر موارد مترادف و هم معنی قلب است . ولی فؤاد حرارت و گرمی بیشتری را در بر دارد.

 ●  در آیات متعددی قلب همراه و همردیف گوش و چشم آمده که نشان میدهد قلب مانند یکی از حواس پنجگانه دارای ادراکات و حس است.

●  «صدر» به معنی سینه در واقع جایگاه قلب است که تنگی یا فراخی آن بر عملکرد قلب نیز تاثیر گذار است و 10 بار در قرآن آمده است. غم ، اندوه ، ترس ، ناامیدی ، افسردگی و ... سینه انسان را تنگ میکند . امید ، شادی ،  نشاط و ... نیز باعث شرح (گشادگی) صدر میشود.

 

در قرآن توصیف های زیر برای قلب انسان آمده است :

●  مرکز تعقل و فهمیدن ، قلب انسان است و مغز فقط ابزار آن است .

●  ادراک نهایی حس بینایی و شنوایی ، در قلب انجام میگیرد وبر این اساس قلب می تواند کور یا کر باشد که در این صورت دیده ها و شنیده های چشم و گوش وارد قلب نشده و تاثیری در رشد انسان نخواهند داشت.

●  قلب میتواند بیمار و مریض شود یا پاک و سالم باشد ، میتواند گناهکار باشد یا توبه کار

●  قلب می تواند سخت یا نرم باشد . دل سخت منشاء رفتارهای خشن بوده و حقیقت در آن نفوذ نمی کند. دل نرم باعث تواضع و نرمی انسان شده و برای پذیرش حق آمادگی بیشتری خواهد داشت.

●  قلب میتواند گشاد و تنگ گردد .( ظرفیتش کم یا زیاد شود ).

●  الفت و محبت بین انسانها و تمایل آنها به یکدیگر از طریق پیوند بین قلوب آنهاست.

●  انچه در قلب انسان است می تواند خالص باشد یا ترکیبی از عقاید و احساسات مختلف باشد.

●  قلب انسان جایگاه : اطمینان و آرامش ، رافت و رحمت ، پایداری و ثبات ، تقوا ، ایمان ، ترس و اضطراب ، کینه و خشم ، حسرت ، غفلت ، ترس و خشیت ، نفاق ، عقیده باطل ، باورها ، دلبستگیها ، انزجار ، استهزاء ، انکار ، تعصب ، شک و تردید و مشغولیتها معرفی شده است.

●  قلب در واقع مخزن اسرار اصلی و دائمی انسان است. (و مغز تنها یک حافظه موقت است)

●  هر انسانی فقط یک قلب دارد که شخصیت انسان وابسته به آن است .

●  قرآن در شب قدر بر قلب پیامبر نازل شده است.

●  قلب تنها بخشی از وجود انسان است و خدا می تواند بین انسان و قلبش حایل شود.

●  گناهان چون زنگاری میتواند قلب انسان را بپوشاند و مانع درک حقایق توسط قلب شود.

●  یاد خدا باعث اطمینان و آرامش و نرمی قلوب است.

●  مبنای ارزیابی انسانها ، کردار و گفتاری است که از قلب انسان سرچشمه میگیرد و نه کردار و گفتاری که بر خلاف قلب اوست.

●  دل انسان بر اثر ترس و وحشت زیاد میتواند تهی و خالی شود و یا فرو ریزد .

●  برخی از گرو ها و جمعیتها در ظاهر باهم هستند در حالیکه قلوب آنها پراکنده است .

●  در آیات زیادی عبارات :  مُهر زدن ، قفل بودن ، درغلاف و پوشش بودن ، پرده افکندن  بر قلب به عنوان یکی از عذابهای دنیوی بای برخی افراد ذکر شده که بیانگر این حقیقت است که بواسطه برخی اعمال خداوند راههای هدایت را بر قلب انسان بسته و او را در گمراهی رها میکند.

یکی از عبارات قابل توجه و آشنا در قرآن که 13 بار تکرار شده عبارت « مَا أَدْرَاکَ » به معنی « تو چه میدانى » می باشد . این عبارت از این جهت مهم است که به واقعیاتی اشاره میکند که هرچه انسان در مورد فهم آنها سعی کند باز هم نمی تواند آنها را به درستی درک کند و در واقع استفاده از این عبارت برای نشان دادن عظمت این واقعیات است :

 

(حاقة-3) وَ مَا أَدْرَاکَ مَا الْحَاقَّةُ : و چه دانى که آن رخ دهنده چیست ( قیامت ، واقعه ای که حق است و حتما واقع میشود )

(مدثر-27) وَ مَا أَدْرَاکَ مَا سَقَرُ  : و تو چه دانى که آن سقر چیست ( آتش دوزخ که نه باقی میگذارد و نه رها میکند )

(مرسلات-14) وَ مَا أَدْرَاکَ مَا یَوْمُ الْفَصْلِ : و تو چه دانى که روز داورى چیست ( روز قیامت که گروه ها از هم جدا میشوند )

(انفطار-17) وَ مَا أَدْرَاکَ مَا یَوْمُ الدِّینِ  : و تو چه دانى که چیست روز جزا ( روز قیامت که روز پاداش و عقاب است )

(انفطار-18) ثُمَّ مَا أَدْرَاکَ مَا یَوْمُ الدِّینِ : باز چه دانى که چیست روز جزا ( روز قیامت که روز پاداش و عقاب است )

(مطففین-8) وَ مَا أَدْرَاکَ مَا سِجِّینٌ : و تو چه دانى که سجین چیست ( حکم محکومیت بدکاران )

(مطففین-19) وَ مَا أَدْرَاکَ مَا عِلِّیُّونَ : و تو چه دانى که علیون چیست ( حکم ارزشمند ورود مقربان به بهشت)

(طارق-2) وَ مَا أَدْرَاکَ مَا الطَّارِقُ : و تو چه دانى که اختر شبگرد چیست (ستاره کوبنده و بسیار فروزان)

(بلد-12) وَ مَا أَدْرَاکَ مَا الْعَقَبَةُ  : و تو چه دانى که آن گردنه [سخت] چیست ( گردنه ای که عبور از آن ، رهایی از آتش است )

(قدر-2) وَ مَا أَدْرَاکَ مَا لَیْلَةُ الْقَدْرِ : و تو چه دانى شب قدر چیست ( شب قدر که از هزارماه بهتر است )

(قارعة-3) وَ مَا أَدْرَاکَ مَا الْقَارِعَةُ : و تو چه دانى که کوبنده چیست ( حادثه قیامت که کوبنده است )

(قارعة--901) فَأُمُّهُ هَاوِیَةٌ - وَ مَا أَدْرَاکَ مَا هِیَهْ  : پس جایش هاویه باشد - و تو چه دانى که آن چیست ( آتش گدازنده جهنم )

(همزة-5) وَ مَا أَدْرَاکَ مَا الْحُطَمَةُ : و تو چه دانى که آن آتش خردکننده چیست ( آتش افروخته الهی )

 

عدل و قسط دو واژه ای هستند که معمولا در کنار هم می آیند و حتی در بعضی اوقات به جای هم استفاده میشوند در حالیکه این دو کلمه کاربرد یکسانی نداشته و هر کدام باید در جای خود بکار گرفته شود .

عدل یک مفهوم عام و گسترده است که همه چیز را دربر میگیرد که شامل عدالت در تمامى ابعاد از قبیل افکار ، عقائد ، گفتار ، رفتار ، اخلاق فردی ، فرهنگ اجتماعی و... میشود .

 دایره عدل محدود به انسانها نبوده بلکه تمام موجودات هستی را شامل می شود .

حضرت علی عدل را به معنی قرار دادن هرچیزی در جای خود تعریف کرده است.عدل در مقابل ظلم است که به معنی خارج کردن چیزی یا حقی از جای خود است.

با این حال معنای رایج و مصتلح عدل ، تقسیم و ادای حقوق بر اساس میزان استحقاق و شایستگی هر فرد است .

عمل کردن بر اساس عدل و اجرای عدالت نیازمند عقل ، اندیشه ، علم ، آگاهی ، قدرت ، توان و امکانات است و چون غیر از خداوند هیچ موجودی همه این شرایط را به طور تمام و کمال در اختیار ندارد  بنابراین تنها خداوند است که تمامی افعالش بر اساس عدل است و هیچ انسانی نمی تواند به طور صد در صد به عدالت رفتار کند .

عدالت در بین انسانها یک امر نسبی است و هر کس علم و عقل و توانایی اش بیشتر باشد عادل تر است . در واقع عدالتی که خداوند از انسان خواسته نسخه ای تخفیف داده شده و متناسب با توان انسانهاست .

اجرای عدالت و عمل کردن بر اساس عدل خود یکی از زیر شاخه های تقواست : « عدالت کنید که آن به تقوا نزدیکتر است »

در قرآن واژه عدل علاوه بر معنی اصلی و رایج در معانی مختلف دیگری هم استفاده شده است :

بدل ، عوض ، فدیه

معادل ، همتا ، برابر

مساوات ، برابر رفتار کردن ، به یک چشم دیدن

میانه روی ، اعتدال

داوری(بر اساس حق)

 

به عنوان مثال در مورد کسیکه مرتکب جرح یا قتل میشود اجرای عدالت می تواند به شکل قصاص باشد که عین عمل مجرم است و یا به شکل دیه باشد که در واقع عوض و فدیه ای است که معادل عمل مجرم است . یا عدالت در تقسیم بیت المال به شکل مساوات (تقسیم مساوی) است ولی در تقسیم ارث لزوما سهم افراد برابر نیست.

میانه روی و اعتدال نیز در واقع عدالت در اخلاق و رفتار و اعمال است . در واقع همه موارد فوق از مصادیق و زیر شاخه های عدل هستند.

 

قسط  به معنی قسمت کردن مدلی ساده شده و اجرایی از عدالت است که بیشتر در امور اقتصادی کاربرد دارد و خداوند خود آن را وضع کرده است . در آیات متعددی از قرآن کلمه قسط همراه با وزن کردن و ترازو آمده است که موید این موضوع است .

با اینکه قسط شعبه ای از عدل است با این حال اهمیت آن در امور روزمره ، از عدل هم بیشتر است چرا که  عمل بر اساس عدالت در توان همه نیست ولی عمل بر اساس قسط در توان همه انسانهاست .

یک مثال برای روشن شدن مفهوم  قسط ، خرید و فروش است . اگر قرار باشد در خرید و فروش به عدالت رفتار شود باید وزن جنس با ترازویی با دقت هرچه تمام اندازه گیری شود که در این صورت نیاز به ترازویی بسیار دقیق است به علاوه با هر ترازوی دقیقی هم که وزن بشود بازهم خطا وجود خواهد داشت بنابراین وزن کردن دقیق بسیار مشکل و حتی غیر ممکن است.

حالا فرض کنید بخواهیم معادل این وزن دقیق پول پرداخت کنیم با توجه به محدود بودن نوع پولها چنین پرداختی هم بسیار مشکل و یا غیر ممکن است . اگر کمی به زمانهای قبل برگردیم که فقط ترازوهایی با چند سنگ محدود و سکه هایی با تنوع کم وجود داشت چنین روش خرید و فروشی هیچگاه عملی نمی شد .

بنابراین می بینیم خرید و فروش بر اساس عدل امکان ندارد. برای حل این مشکل خداوند از روز نخست دستور داد ترازو را بر اساس قسط برپا کنید و نه عدل : « و وزن را به قسط برپا دارید و در سنجش مکاهید » و « ..پیمانه و ترازو را به قسط تمام دهید »

یعنی معامله با وسایل توزین معمول و پول رایج که قابل قبول عرف باشد صحیح و مورد رضایت خداوند است .

یا تقسیم بیت المال بر اساس عدل (یعنی بر اساس شایستگی و استحقاق) تقریبا غیر ممکن است ولی بر اساس قسط می توان آن را به صورت مساوی بین مردم تقسیم کرد .

فال در قرآن

در قرآن کلمه  « طَائِر» به معنی فال (سرنوشت خوب یا بد- میمنت یا شومی) و فعل « یَطَّیَّرُواْ - طَّیَّرْنَا - تَطَیَّرْنَا » به معنی به فال بد گرفتن یا نحس و شوم دانستن آمده است.

کلمه طائر در اصل به معنی پرنده است و در قرآن این کلمه یکبار به معنی پرنده و 4 بار به معنی فال استفاده شده است.

عرب هر حیوانی  اعم از پرنده ، آهو و یا غیر آنرا که  در حال حرکت دیده می  شد طائر می  نامیدند.

عرب به مرغان فال می  زدند و چون به سفر می  رفتند و در راه به آن بر می  خوردند اگر از طرف چپ ایشان به طرف راستشان پرواز می  کرد آن را به فال نیک می  گرفتند و اگر از طرف راست ایشان به سوی  چپ شان می  پرید آن را شوم دانسته و به فال بد می  گرفتند و به همین جهت فال بد را « تَطَیَّر» نامیدند.

در قرآن در سه آیه به این نکته اشاره شده که دشمنان پیامبران ، آنها را به فال بد میگرفتند و آنها را بدشگون می پنداشتند یا آنها را منشا حوادث بد می دانستند .

قرآن با عبارات : « إِنَّمَا طَائِرُهُمْ عِندَ اللّهُ » و « قَالَ طَائِرُکُمْ عِندَ اللَّهِ » به معنی « سرنوشت‏ خوب یا بد (فال) پیش خداست » و همچنین عبارت : « قَالُوا طَائِرُکُمْ مَعَکُمْ » به معنی « سرنوشت‏ خوب یا بدتان (فالتان) با شماست » به این رفتار آنها پاسخ داده است.

همچنین در یک آیه : « وَکُلَّ إِنسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَآئِرَهُ فِی عُنُقِهِ » به معنی « سرنوشت (فال) هر انسانی  را به گردن او بسته ‏ایم » به این حقیقت اشاره کرده که سرنوشت خوب یا بد انسان  به خود انسان بستگی دارد و در گرو اعمال و شخصیت او ست و با هر تغییری در شخصیت و عمل انسان  سرنوشتش نیز تغییر میکند . درست مانند پرنده ای که بندی در پایش بسته اند و بند در دست صاحب آن است که گاهی از راست به چپ پرواز میکند و گاهی بالعکس.

به علاوه عبارت « سرنوشت‏ خوب یا بد (فال) پیش خداست » به این نکته اشاره دارد که اولا خداوند با شناختی که از انسان دارد میتواند سرنوشت انسان را پیش بینی کند و به آن علم دارد و ثانیا بر اساس حکمت می تواند سرنوشت انسان را تغیر دهد که البته این امر هم نیز به اعمال و نیات خود انسان بستگی دارد.

چه بسیار اتفاق می افتد که فتنه ای توسط ظالمین برپا می شود و در این فتنه انسانهای بیگناه زیادی قربانی می شوند تا جاییکه در بین مردم ضرب المثل خشک و تر باهم میسوزد کاملا پذیرفته شده است . مانند فتنه ای که در زمان ما توسط گروه داعش ایجاد شد . این فتنه ها گاهی آنقدر شدید و وسیع است که بسیاری از افراد در عدالت خداوند به شک و تردید می افتند و از خود می پرسند چرا باید اینهمه انسانهای بیگناه کشته شوند.

در قرآن جواب این مساله به روشنی بیان شده است . در واقع ایجاد فتنه خصوصیت ذاتی انسانهای ظالم و کافر است و با برپایی فتنه ، ذات پلید این افراد آشکار میشود . فتنه مانند آتش است که ظالمان آن را روشن میکنند ولی شعله ور شدن آتش نیازمند چیزهای دیگری از قبیل هیزم است . اینجاست که بعضی از مردم با اینکه در برپایی فتنه دخالتی ندارند مانند هیزم ، باعث گسترش فتنه میشوند . این افراد کسانی هستند که نقش موثری در جامعه ندارند و به قول مشهور خنثی و بی تفاوت رفتار میکنند.

 

(انفال-25) وَاتَّقُواْ فِتْنَةً لاَّ تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُواْ مِنکُمْ خَآصَّةً وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ

و بترسید از فتنه ‏اى که تنها به ستمکاران شما نمی ‏رسد و بدانید که خدا سخت‏ کیفر است

 

 سئوال این است که چه کنیم ما هیزم این فتنه ها نباشیم و از این فتنه ها به سلامت عبور کنیم یا حداقل خسارت را متحمل شویم .

در جواب باید گفت که اولین وظیفه این است که در این امر مهم به خدا پناه ببریم و از او کمک بخواهیم . در قرآن دو آیه در قالب دعا وجود دارد که چنین خواسته ای را مطرح میکند :

 

(یونس-85) فَقَالُواْ عَلَی اللّهِ تَوَکَّلْنَا رَبَّنَا لاَ تَجْعَلْنَا فِتْنَةً لِّلْقَوْمِ الظَّالِمِینَ (یونس-86) وَنَجِّنَا بِرَحْمَتِکَ مِنَ الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ

پس گفتند بر خدا توکل کردیم پروردگارا ما را براى قوم ستمگر [وسیله] آزمایش قرار مده - و ما را به رحمت ‏خویش از گروه کافران نجات ده

 

(ممتحنة-5) رَبَّنَا لَا تَجْعَلْنَا فِتْنَةً لِّلَّذِینَ کَفَرُوا وَاغْفِرْ لَنَا رَبَّنَا إِنَّکَ أَنتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ

پروردگارا ما را وسیله آزمایش [و آماج آزار] براى کسانى که کفر ورزیده ‏اند مگردان و بر ما ببخشاى که تو خود تواناى سنجیده ‏کارى

 

در خصوص سایر فعالیتهایی که ما باید انجام دهیم تا وسیله آزمایش کافران و ظالمان قرار نگیریم تحقیقات بیشتری لازم است که بعدا ارائه خواهد شد .

واژه «مستضعف» از ماده « ضعف » است به معنی کسی است که اورا به ضعف کشانده اند یا به معنای ضعیف یافتن کسی است. این واژه در مقابل استکبار استفاده شده که به معنی برتری جویی است .

هر کس در شناخت حق یا عمل به آن به واسطه عوامل ناخواسته بیرونی یا درونی (و نه عوامل اختیاری)  ناتوان شود مستضعف خواهد بود . ولی اگر عامل نشناختن حق یا عمل به آن در اختیار شخص باشد فردخطاکار خواهد بود .

عامل استضعاف دو چیز است :

1- ضعف و ناتوانی فکری ، عقلی ، جسمی ، مادی و اقتصادی که در برخی افراد وجود دارد و باعث می شود در مقابل ظالمین توانایی گرفتن حق خود را نداشته باشند مانند زنان ، کودکان ، یتیمان ، سالمندان ، فقیران و ...

2-  ممکن است شخص در زمینه فکری ، جسمی و مادی انسان توانمندی باشد ولی به واسطه کمی نیرو و امکانات یا قدرت بیشتر استکبار ، در موضع ضعف قرار گیرد . شبیه رهبران الهی

مستضف فی نفسه نه خوب و نه بد است بلکه بسته به واکنشی که نسبت به ظلم انجام میدهد بد یا خوب می شوند . در واقع در برخورد با ظلم اگر انسان به وظیفه خود عمل کند مورد آمرزش خدا قرار میگیرد ولی اگر به وظیفه خود عمل نکند مورد سرزنش ، مواخذه یا عذاب قرار میگیرد .

افراد مستضعف در قرآن به چهار دسته تقسیم شده اند :

در مقابل عبارت «إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ » که در قران آمده عبارت « إِنَّ اللّهَ لاَ یُحِبُّ » یعنی خدا دوست ندارد نیز آمده است . با جستجو این عبارت در آیات قرآن به گروه های زیر میرسیم که خدا آنها را دوست ندارد :

 

•  مُعْتَدِینَ  : تجاوزکاران ، از حد گذرندگان : کسانیکه در جنگ و جهاد زیاده روی می کنند - کسانیکه بیش از حد حلال خدا را حرام میشمارند - کسانیکه در دعا و تضرع به درگاه الهی کوتاهی میکنند . (3 بار)

•  ْمُفْسِدِینَ – فَسَادَ  : فساد ، تباه کردن ، خراب و ویران کردن ، از اعتدال خارج ساختن : برپا کنندگان جنگ و فتنه – نابود کردن کشت و زرع و نسل (مجموعا 3 بار)

• کَفَّارٍ أَثِیمٍ : ناسپاس گناهکار : این عبارت برای ربا خواران بکار رفته است (یک بار)

• کَافِرِینَ  : کسانیکه اهل ایمان و عمل صالح نیستند - کسانیکه از فرمان خدا و رسول پیروی نمی کنند (2 بار)

• ظَّالِمِینَ: ستمگران (3 بار)

• مُخْتَالاً فَخُورًا  : متکبر فخرفروش  : کسیکه در زمین با تکبر راه میرود – کسیکه از احسان به دیگران خودداری میکند – کسیکه به داشته های خود مغرور است (3 بار)

• خَوَّانًا أَثِیمًا  - خَائِنِینَ - خَوَّانٍ کَفُورٍ : خیانتگر گناهکار ‏ - خائن - خیانتکار ناسپاس (مجموعا 3 مرتبه)

• مُسْرِفِینَ: اسرافکاران شامل اسراف در خوردن - اسراف در بخشش و انفاق ( 2 مرتبه)

• مُسْتَکْبِرِینَ : گردنکشان  (یک مرتبه)

• فَرِحِینَ : بسیار شادی کنندگان : در مورد قارون(یک مرتبه)

•  لاَّ یُحِبُّ اللّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوَءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلاَّ مَن ظُلِمَ : خداوند بانگ برداشتن به بد زبانى را دوست ندارد مگر کسى که بر او ستم رفته باشد

 

در گروههای فوق الذکر ، اشاره ای به مشرکین ، منافقین و فاسقین نشده حال آنکه این سه گروه از جمله گروههای شناخته شده ای هستند که در آیات بسیاری از قرآن وصف آنها آمده است . البته فعلا دلیل واضحی برای این قضیه قابل ارائه نیست ولی به عنوان یک احتمال شاید دلیل این امر این باشد که این سه گروه  در واقع جزو کافرین قرار دارند .

یکی ازعباراتی که در قران بایستی مورد توجه قرار گیرد عبارت « اللّهَ یُحِبُّ » یعنی « خدا دوست دارد » می باشد  چرا که در عالم هستی ارزشی بالاتر از دوست داشتن خداوند وجود ندارد . با جستجو عبارت فوق در آیات قرآن ، به موارد ذیل می رسیم :

•  إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ - وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ : خدا نیکوکاران ( یعنی کسانیکه اهل احسان و نیکی به دیگران هستند یا کسانیکه کارها را به نحو نیکو و احسن انجام میدهند ) را دوست دارد (مجموعا 5  مرتبه ) 

•  إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَ : خدا پرهیزکاران را دوست دارد ( 3 مرتبه)

•  إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ  : خدا عمل کنندگان به قسط و عدل را دوست دارد ( 3 مرتبه)

•  إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ و یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ : خدا توبه کنندگان و پاکیزگان(کسانیکه بدنبال پاکی جسم و روح هستند) را دوست دارد( یک مرتبه)

•  وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرِینَ : خداوند پاکان (از گناه و آلودگی) را دوست دارد ( یک مرتبه)

•  وَاللّهُ یُحِبُّ الصَّابِرِینَ : خدا صبر کنندگان را دوست دارد ( یک مرتبه)

•  إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ : خدا توکل کنندگان (کسانیکه خدا را موتر اصلی در امور میدانند ، امور را به او واگذار می کنند و از او کمک می خواهند) را دوست دارد ( یک بار)

•  إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الَّذِینَ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِهِ صَفًّا ... : خدا کسانی راکه در راه او جهاد میکنند دوست دارد (یک بار)

•  ... یَأْتِی اللّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَیُحِبُّونَهُ ... : به زودی  خدا گروهی  را می ‏آورد که آنان را دوست می ‏دارد و آنان او را دوست دارند با مؤمنان فروتن و بر کافران سرفرازند در راه خدا جهاد می ‏کنند و از سرزنش هیچ ملامتگری  نمی ‏ترسند (یک مرتبه)

•  ... فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللّهُ … :  از من (پیامبر) پیروی  کنید تا خدا دوستتان بدارد (یک بار)

 

 با دقت در موارد فوق الذکر نکات وسئوالاتی مطرح میشود از جمله اینکه آیا موارد فوق الذکر از باب ارائه مثال و نمونه است یا از باب تاکید است یا دلایل دیگری برای ذکر این گروه ها وجود داشته است یا چرا  در موارد گفته شده ،  برخی از گروه های مهم از قبیل مومنین ، صالحین ، نماز گزاران ، روزه داران و ... به چشم نمی خورد .

در پاسخ به این سئولات موارد ذیل قابل طرح است :

• مطابق آیات قرآن ایمان و عمل صالح  دو امر لازم و ملزومند . ایمان یک لفظ کلی است  که شامل همه فعالیتهای فکری ، نظری ، اعتقادی و تئوریک دین است و عمل صالح نیز یک لفظ کلی است که همه جنبه های عملی و اجرایی دین را دربر میگیرد . این دو عبارت بارها در قرآن تکرار شده ولی بدون شناخت مصادیق آنها عباراتی کلی و مبهم به شمار می آیند . موارد مطرح شده در آیات مورد نظر همگی از ثمرات ایمان و مصادیق عمل صالح است . اگر به فرض مثال در قرآن عبارت «خداوند صالحین یا مومنین را دوست دارد»  می آمد به واسطه کلی بودن عبارت ، اطلاعات چندانی برای مخاطبین به همراه نداشت . بنابراین در آیات فوق ضمن اشاره به برخی مصادیق عمل صالح و گروه بندی مومنین فهم مطلب را ساده تر کرده است.

•  در مورد برخی از اعمال مانند نماز ،  روزه ، حج و ... که از دیگر مصادیق عمل صالح هستند میتوان گفت مادامی که این اعمال ماحصل و نتیجه ای از قبیل احسان و نیکوکاری ، تقوا ،قسط ، پاکی ، جهاد و ...  نداشته باشند ، ارزشی نداشته و دوستی و محبت خدا را به همراه نخواهد داشت .

•  با دقت در آیاتی که این عبارت در آن آمده به نوعی دسته بندی جزئی تر می رسیم . به عنوان مثال در متن آیه صحبت از انفاق یا عفو و گذشت است و در پایان آیه عبارت «خدا نیکوکاران را دوست دارد» آمده یعنی انفاق و عفو و گذشت در گروه احسان و نیکوکاری جای دارد . یا وفا کنندگان به عهد و پیمان در زمره متقین قرار داده شده اند .

• واضح است که انسانهایی که در بالاترین درجه کمال هستند از قبیل معصومین و انبیا و اوصیا  ، همه ثمرات ایمان و مصادیق عمل صالح را دارا هستند و نمی توان آنها را در یک گروه خاص  قرار داد اما بیشتر مومنین که در درجات پایینتر ایمان قرار دارند معمولا یک یا چند ویزگی برجسته دارند که بر اساس  این ویژگیها ، میتوان آنها را گروه بندی کرد که این گروه بندی در قرآن به وضوح به چشم میخورد . این نوع دسته بندی در مورد رفتارهای منفی و افراد بد نیز در قرآن وجود دارد . حتی طبق شواهد موجود و دلایل عقلی ، این دسته بندیها در بهشت و جهنم نیز  وجود خواهد داشت .

• آیات فوق بیانگر یک نکته بسیار مهم است ، اینکه حتی یک ویژگی ممتاز در اهل ایمان مانند احسان و نیکوکاری ، تقوا ، قسط ، صبر ، توکل ، پاکی و یا جهاد در راه خدا میتواند موجب جلب رحمت خداوند و دوستی ومحبت او شود و این امر بسیار امید بخش است و کار را برای ما آسان میکند .