قران العظیم

واژه «مَثَل» و جمع آن «امثال» در قرآن بیش از 80 بار استفاده شده است. البته «امثال» چند بار هم به عنوان جمع کلمه «مِثل» در قران آمده است .

این عبارت یکی از عبارات مهم در قرآن است و در آیات متعددی اهمیت این موضوع بیان شده است.

هدف از آوردن مَثَل در قرآن پند و اندرز گرفتن مردم و اندیشیدن آنها ذکر شده است .

مَثَل در قرآن در دو دسته معنایی بکار برده شده است :

   ●  شبیه و مانند کردن چیزی که درک آن مشکل است به چیزی محسوس و قابل درک برای مردم

   ●  ذکر یک فرد یا گروه یا موضوع شناخته شده نزد مردم به عنوان نمونه ، مثال ، الگو ، داستان ، عبرت

آنچه به عنوان مَثَلهای قرآنی شناخته شده در واقع آیاتی است که مَثَل در آنها به معنی شبیه و مانند کردن است.از آنجا که انسان با امور محسوس و ملموس انس بیشتری دارد هرگاه یک رشته مفاهیم عقلی به مسائل حسی تشبیه شود درک آن برای مخاطبان آسان تر و روشن تر خواهد بود.

مَثَل ممکن است از نظر ظاهر با مورد اصلی فرق داشته باشد ولی باید وجوه تشابهی بین مَثَل و نمونه اصلی وجود داشته باشد .

نباید مَثَل را با مِثْل  که به معنی شبیه و مانند هم از نظر ظاهر و هم از نظر معنا است ،  اشتباه گرفت . به همین علت در قرآن وجود  مِثل برای خدا نفی شده ولی مَثَل برای صفات خدا مورد تایید واقع شده است :

       ●  لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ هیچ چیز مانند و مِثل خداوند نیست

       ●  وَلِلّهِ الْمَثَلُ الأَعْلَی بهترین مَثَل (وصف) از آن خداست

در بسیاری از آیات فعل «ضَرَب» به معنی زدن برای مَثَل استفاده شده است . فعل «ضَرب» به معنی آغاز و ترویج یک چیز است مانند ضرب سکه  . با این حال نباید مَثَلهای قرآنی را با مَثَلی که در فرهنگ عامه با عنوان ضرب المثل شناخته میشود یکسان شمرد. البته عباراتی در قرآن وجود دارد که جنبه ضرب المثل پیدا کرده است مانند «نُّورٌ عَلَی نُور» .

طبق ایات قرآن مَثَل زدن کار هر کسی نیست و مثال زدن نیازمند علم و آگاهی کامل نسبت به موضوع است. بنابراین هر مَثَلی و از هر شخصی قابل پذیرش نیست .

در همه مثلهای قرآنی کلمه «مَثَل»  یا «امثال » بکار نرفته بلکه در برخی از آیات فقط از حروف تشبیه استفاده شده است. در برخی از تمثیلات قرآن کلمه مَثَل یا امثال و حرف تشبیه هیچکدام وجود ندارد  وتنها از معنی آیه مَثَل بودن آن معلوم میشود.

در تعداد مثلهای قرآن نظر یکسانی وجود ندارد . این امر به این علت است که در همه مثلهای قرآنی کلمه «مَثَل» یا «امثال» نیامده است . با این حال اکثرا تعداد مَثَلهای قرآنی را حدود 60 میدانند .

اهل بیت علیه السلام به تدبر در مثل های قرآنی اهمیت داده و در سخنان و ادعیه خود به آن اشاره نموده اند .

یکی از عباراتی که در قرآن جلب توجه میکند فعل « یَسْتَوِی » یا مشتقات آن است . این عبارت به معنی یکسان و برابر بودن است که البته در قرآن عموما بصورت نفی و یا سئوالی به معنی « یکسان و مساوی نیستند » مورد استفاده قرار گرفته و بیشتر به جهت مثال زدن بکار برده شده است :

●  مجاهدین با کسانیکه خانه نشینند یکسان نیستند

●  پلید و پاک یکسان نیست

●  نابینا و بینا یکسان نیستند

●  گنک و شنوا یکسان نیستند

●   دریای شور و شیرین یکسان نیست

●  فردی که لال و سربار دیگران است با کسیکه به عدل فرمان میدهد و در راه درست است یکسان نیست

●  زندگان با مردگان برابر نیستند

●  کسانیکه میدانند با کسانیکه نمی دانند یکسان نیستند

●  مردی که چند ارباب دارد با فردی که تنها از یک نفر فرمان میبرد یکسان نیست

●  کسیکه عمل صالح انجام میدهد با بدکار برابر نیست

●  کسیانیکه قبل از فتح و پیروزی انفاق و جهاد کرده با کسانیکه بعد از آن انفاق و جهاد کردند برابر نیستند

●  دوزخیان با بهشتیان یکسان نیستند

●  ظلمات و نور برابر نیست

●  نیکی با بدی یکسان نیست

 

آیاتی که این عبارت در آنها بکار برده شده  در واقع به حدود بالایی و پایینی برخی پدیده ها اشاره میکند که درک آنها برای همه آسان است و در نتیجه میتوان از این موارد به عنوان اصول و بدیهیات برای اثبات سایر امور که بین این دو حد قرار میگیرند استفاده کرد.

این آیات در واقع ردی است بر نظریه برخی افراد که همه امور از جمله خوبی و بدی را نسبی میدانند . چرا که برای انسان با فیزیک خاص خودش به طور قطع و یقین نور از ظلمت و بینایی از کور بودن بهتر است .

در واقع این نوع مقایسه یک روش بسیار مفید ، کاربردی و آسان ، برای بیدار کردن و رشد اندیشه در انسان است تا فرد بتواند  با تکیه بر امور بدیهی و استفاده از آنها به عنوان اصول ، میزان دوری یا نزدیکی سایر امور به یکی از این حدود بالایی یا پایینی  را تعیین کند .